Moja włoska l'avventura

Region Marche, słynący z urokliwych wiosek, malowniczych wzgórz i bogatych tradycji, w okresie Bożego Narodzenia przeobraża się w krainę pełną świateł, barw i wyjątkowej atmosfery. W tym artykule przyjrzymy się najciekawszym inicjatywom i uroczystościom, które warto odkryć, ale także regionalnej świątecznej kuchni, by w pełni poczuć bożonarodzeniowy klimat Marche.

TRADYCJE I LEGENDY ŚWIĄTECZNE Z MARCHE

Magiczny, pełen blasku i ciepła czas Bożego Narodzenia w regionie Marche przenika zapach palonego drewna, świeżego mchu, który zdobi szopki, oraz aromaty orzechów włoskich, imbiru i cynamonu unoszące się z kuchni. W wielu domach pielęgnuje się dawne zwyczaje i opowieści przekazywane z pokolenia na pokolenie. Szopki – nieodłączny symbol świąt – buduje się z niezwykłą starannością, często nawiązując w nich do miejscowych pejzaży i dawnych wiosek, tak by Święta Rodzina znalazła schronienie pośród znajomych krajobrazów Marche

Szopka w każdym domu

W regionie Marche kultywowana jest piękna tradycja, zgodnie z którą w każdym domu w okresie Bożego Narodzenia stawia się szopkę. W wigilijny wieczór dzieci wkładają do niej figurkę Dzieciątka Jezus, wcześniej poświęconą podczas uroczystego obrzędu. Tego samego dnia w kominku zapala się polano, które płonie aż do Święta Trzech Króli, mając symbolicznie ogrzewać Świętą Rodzinę. Zwyczaj ten sięga czasów pogańskich i wiąże się z dawnym kultem drzew — podobnie jak tradycja choinki — a jego pierwotnym znaczeniem było oczyszczenie domu i przebłaganie losu przed nadchodzącym Nowym Rokiem.

Legenda o trzech świecach – La Leggenda delle Tre Candele

Magia Bożego Narodzenia w Candelarze ma głębokie korzenie i najlepiej doświadcza się jej przy cichym blasku świec. Nazwa wioski oraz jej herb — przedstawiający trzy świece osadzone na trzech wzgórzach — odwołują się do legendy, zgodnie z którą pierwsi mieszkańcy poszukiwali najdogodniejszego miejsca pod zabudowę: zapalili po jednej świecy na trzech pobliskich wzgórzach, a ta świeca, która płonęła najdłużej — z uwagi na osłonięcie od wiatru — wskazała lokalizację osady. To właśnie ona dała początek nazwie i herbowi miasteczka.

Każdego roku, w okresie poprzedzającym Boże Narodzenie, Candelara zamienia się w prawdziwą baśń: podczas festiwalu Candele a Candelara ulice miasteczka są pozbawione światła elektrycznego — w określonych porach wieczorem (na przykład o 17:30 i 19:00) całe oświetlenie zostaje wyłączone, a zastępuje je blask tysięcy świec, co tworzy niepowtarzalną atmosferę ciepła, ciszy i skupienia.

W tym niezwykłym kontekście świątecznych tradycji i legend światło świecy staje się uniwersalnym symbolem nadziei, wspólnoty i ciepła ludzkiego serca — zapalając świecę, mieszkańcy i goście uczestniczą w rytuale łączenia przeszłości i teraźniejszości, natury i człowieka, tradycji i wspólnoty.
Dzięki temu Candelara oferuje nie tylko jarmark bożonarodzeniowy, ale prawdziwe przeżycie.

Największa kryta wioska Świętego Mikołaja

W samym sercu regionu Marche znajduje się największa kryta wioska bożonarodzeniowa w środkowych Włoszech – miejsce, które w okresie między Bożym Narodzeniem a Świętem Trzech Króli staje się prawdziwym symbolem świątecznej magii.

Ta niezwykła przestrzeń, znana jako „Wioska Świętego Mikołaja” (Il Paese di Babbo Natale), znajduje się w miejscowości Sant’Elpidio a Mare, wewnątrz dużego kompleksu Pellegrin Giardinaggio. Na powierzchni ponad 1000 metrów kwadratowych rozciąga się prawdziwy labirynt świątecznych cudów, podzielony na sekcje o różnorodnej tematyce i kolorystyce. Można tu znaleźć między innymi część zimową z reniferami i niedźwiedziami polarnymi, bajkową z karetami z lampek, północną z klasycznymi dziadkami do orzechów, a także strefę elfów, choinek, szkła, lodu i słodyczy.

W dalszej części wystawy mieści się obszar poświęcony szopkom bożonarodzeniowym, a całość kończy miniaturowa wioska świąteczna, pełna szczegółów i światełek. Wśród setek ozdobionych choinek – od tradycyjnych zielonych po śnieżnobiałe i nowoczesne, oświetlone drzewka – nie brakuje także sekcji z magicznymi kulami śnieżnymi.

To wyjątkowe miejsce jest nie tylko wizualną ucztą, ale i emocjonalnym doświadczeniem – dopracowane w każdym szczególe, zachwyca zarówno dzieci, jak i dorosłych, przywołując na nowo dziecięce wspomnienia i radość płynącą z oczekiwania na Święta.

Festa delle Befana

Święto Objawienia Pańskiego w Urbanii to wyjątkowe wydarzenie rodzinne, należące do najstarszych i najbardziej znanych tego typu uroczystości we Włoszech, poświęcone sympatycznej pani z długim nosem i miotłą – Befanie.

Podczas gdy Święty Mikołaj mieszka na dalekim Biegunie Północnym, Befana po swoich licznych wędrówkach znalazła dom właśnie tutaj – w Urbanii, dawnej Casteldurante, malowniczym miasteczku w regionie Marche, słynącym z historii, rzemiosła i tradycji. Według miejscowych opowieści wzgórza otaczające wioskę stanowią jej schronienie, gdzie odpoczywa po rozdawaniu prezentów dzieciom. Każdego roku, zgodnie z tradycją, burmistrz przekazuje jej symboliczne klucze do miasta, czyniąc Befanę honorową mieszkanką Urbanii na pięć dni świątecznej zabawy.

Choć lokalnie święto obchodzono od dawna, prawdziwą rozpoznawalność w całych Włoszech wydarzenie zdobyło w 1997 roku, kiedy relacjonowały je krajowe media. Od tego czasu Urbanię ogarnia prawdziwa gorączka radości – miasto zmienia się w bajkową scenografię pełną kolorów i świateł. Na ulicach rozwiesza się tysiące pończoch, ozdabia portyki i witryny sklepowe, a wąskie uliczki starówki wypełniają się muzyką, pokazami, jarmarkami i paradami. Wśród mieszkańców i turystów krąży niezliczona liczba Befan, które z uśmiechem witają dzieci i dorosłych, tworząc niezapomniany klimat święta, gdzie magia, folklor i radość splatają się w jedną opowieść o tradycji i wspólnocie.

Dom Befany pozostaje otwarty przez cały czas trwania festiwalu, zapraszając zarówno dzieci, jak i dorosłych do odwiedzin. Jego wnętrze zostało stworzone z niezwykłą dbałością o szczegóły przez scenografa filmowego i telewizyjnego Egidio Spugniniego, znanego jako Egidio da Casteldurante. W realizacji projektu uczestniczył również Loris Grini, wieloletni konsultant artystyczny i kreatywny festiwalu, a także grupa utalentowanych uczniów z Liceo Artistico di Urbino i Scuola del Libro

Batti il Ciocco

To stara tradycja ludowa pochodząca z obszarów Apeninów, związana z obrzędami oczyszczania i przywoływania szczęścia. Polega na uderzaniu kawałka drewna (ciocco), często polana, aby „obudzić” ducha lasu i przynieść pomyślność na Nowy Rok. To symboliczny rytuał, który ma korzenie pogańskie i był kiedyś częścią obchodów przesilenia zimowego.

Święty Dom w Loreto

Zgodnie z przekazem, po upadku Królestwa Jerozolimskiego w XIII wieku, aniołowie zabrali Dom Maryi z Nazaretu i przenieśli go w cudowny sposób najpierw do Dalmacji, a następnie – 10 grudnia 1294 roku – na wzgórze w Loreto w regionie Marche. Tam, otoczony czcią i modlitwą, stał się jednym z najważniejszych sanktuariów maryjnych na świecie. Wierzono, że anioły uniosły dom w powietrzu, niosąc go przez morze, a jego kamienie osiadły dokładnie na tej samej podstawie, jak w Nazarecie.

W okresie Bożego Narodzenia Loreto staje się miejscem szczególnej czci i modlitwy. Wtedy pielgrzymi wspominają Zwiastowanie i Narodzenie Chrystusa, które według tradycji dokonały się właśnie w świętym domu.

KUCHNIA ŚWIĄTECZNA Z MARCHE

W czasie Bożego Narodzenia region Marche kusi bogactwem tradycyjnych potraw, które odzwierciedlają jego historię, charakter i ducha. Każde z tych dań niesie w sobie opowieść o dawnych zwyczajach, o silnej więzi z morzem i ziemią, o prostocie i gościnności ludzi tej krainy. Świąteczny obiad w domach mieszkańców Marche to prawdziwa uczta smaków – pełna rodzinnych receptur przekazywanych z pokolenia na pokolenie, w których tradycja łączy się z autentycznym smakiem i wspomnieniem minionych czasów.

Świąteczne antipasti

W regionie Marche świąteczne uczty rozpoczynają się od przystawek, które łączą w sobie tradycję, prostotę i wyrafinowany smak. Nie może zabraknąć słynnych oliwek Ascolana – soczystych oliwek nadziewanych aromatycznym mięsem, obtoczonych w chrupiącej panierce i smażonych na złoto, będących dumą regionu i symbolem jego kuchni. Wśród wykwintniejszych propozycji króluje bruschetta z truflami, delikatna i pachnąca, często podawana z warzywnymi dodatkami, która zachwyca intensywnym aromatem i elegancją podania. Na stołach pojawia się także tradycyjny półmisek wędlin, w skład którego wchodzą regionalne specjały – ciauscolo (IGP), prosciutto di Carpegna DOP i salami di Fabriano, serwowane zazwyczaj z dojrzewającym serem pecorino oraz ciepłą, pachnącą crescią. Całość dopełniają tzw. małżeńskie kubki – prosta, lecz niezwykle smaczna przystawka z kromek chleba maczanych w jajku i smażonych na złocisty kolor, podawanych samodzielnie lub w towarzystwie serów i wędlin. Każde z tych dań opowiada historię Marche – regionu, w którym tradycja i smak tworzą nierozerwalną całość.

Świąteczne Primi piatti

Vincisgrassi to jedno z najbardziej charakterystycznych i wyczekiwanych dań bożonarodzeniowych w regionie Marche. Ta wykwintna zapiekanka makaronowa, przypominająca nieco lasagne, składa się z delikatnych warstw makaronu jajecznego, przełożonych bogatym i aromatycznym ragù. Każdy dom pielęgnuje własną wersję tego przepisu, przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wzbogacają ciasto odrobiną Marsali lub czerwonego wina, inni dodają do sosu beszamel, podroby albo nawet grzebienie kogucie, nadając potrawie wyjątkową głębię smaku. To danie, które najlepiej oddaje kulinarny duch Marche – prostotę połączoną z tradycją i wyrafinowaniem.

Wśród tradycyjnych dań świątecznych regionu Marche nie może zabraknąć cappelletti lub passatelli w bulionie – potraw, które symbolizują domowe ciepło i wspólne przygotowania. Cappelletti, najczęściej wyrabiane ręcznie, powstają przy udziale całej rodziny – każdy ma swoje zadanie, od wałkowania ciasta po formowanie małych pierożków. Delikatny makaron wypełniony jest aromatycznym nadzieniem z różnych rodzajów mięsa: wieprzowiny, wołowiny, kurczaka i szynki. W okolicach Pesaro zamiast cappelletti często podaje się passatelli, czyli makaron w formie cienkich klusek przygotowanych z bułki tartej, jajek i parmezanu. Obie potrawy serwowane są w klarownym bulionie drobiowym – z kury, kapłona lub kurczaka – tworząc danie, które rozgrzewa i przywołuje na myśl świąteczne wspomnienia z rodzinnego stołu.

Maccheroncini di Campofilone IGP to wyjątkowy makaron, którego tradycja sięga wieków i który produkowany jest wyłącznie w miejscowości Campofilone w prowincji Fermo. Cienkie, delikatne nitki przypominające spaghetti wyrabia się jedynie z mąki z pszenicy durum i świeżych jaj, bez dodatku wody. Ten szlachetny makaron, znany ze swojej lekkości i zdolności wchłaniania sosu, często gotuje się bezpośrednio w aromatycznym sosie. Tradycyjnie podaje się go z prostym, domowym sosem pomidorowym, który podkreśla jego naturalny smak i wyjątkową teksturę.

Świąteczne Secodni piatti

Pieczony kapłon (Cappone arrosto) to jedno z klasycznych dań świątecznych w regionie Marche – proste w przygotowaniu, a jednocześnie niezwykle aromatyczne. Kapłon może być pieczony w swojej najprostszej wersji, jedynie z solą, pieprzem i masłem, lub nadziewany bardziej wykwintnym farszem z blanszowanych trufli, sosu Marsala i masła, co nadaje mu głęboki, szlachetny smak i wyjątkową delikatność.

Gotowany kapłon lub kura (Cappone o gallina lessi) dla miłośników tradycji i domowych bulionów to danie obowiązkowe na świątecznym stole. Gotowany kapłon lub kura, z których wcześniej przygotowano bulion do cappelletti czy passatelli, trafiają następnie na stół jako drugie danie. Podawane z warzywami lub sosami, stanowią kwintesencję prostoty i autentycznego smaku kuchni Marche.

Pasticciata (Pasticciata) pochodząca z okolic Pesaro, pasticciata to jedno z najbardziej charakterystycznych dań świątecznych regionu. Przygotowuje się ją z wołowej pieczeni bez skóry, obtoczonej w tłuszczu i przyprawionej mieszanką ziół. Mięso jest następnie zrumieniane na tłuszczu i czerwonym winie, dzięki czemu staje się miękkie, soczyste i pełne głębokiego smaku.

Fritto all’ascolana (smażone kotlety jagnięce) to typowe dla Ascoli Piceno danie główne, będące ucztą dla miłośników smażonych przysmaków. To połączenie żeberek jagnięcych, faszerowanych oliwek ascolane, pieczarek cremini oraz warzyw – wszystko smażone na złocisty kolor, chrupiące na zewnątrz i delikatne w środku.

Królik w łososiu (Coniglio in salmì) to oryginalny i wyjątkowy przepis pochodzący z Marche, w którym tradycja łączy się z odwagą smaków. Podstawą dania jest królik, duszony z dodatkiem tuńczyka i papryki, co nadaje potrawie charakterystyczny, lekko pikantny aromat i niepowtarzalny smak, typowy dla kuchni środkowych Włoch.

W regionie Marche świąteczne potrawy najlepiej smakują w towarzystwie lokalnych win, które od wieków towarzyszą rodzinnym ucztom. Do dań mięsnych, takich jak pieczony kapłon, pasticciata czy królik w salmì, doskonale pasuje Sangiovese dei Colli Pesaresi DOC – czerwone wino o głębokim aromacie dojrzałych owoców i nutach przypraw, które podkreśla smak mięsa i dodaje mu charakteru. Z kolei podczas wigilijnej kolacji, opartej na rybach i owocach morza, niezastąpione jest Verdicchio dei Castelli di Jesi DOC lub Verdicchio di Matelica DOC – świeże, lekkie i delikatnie mineralne wino białe, idealne do tradycyjnego menu rybnego.

Świąteczne dolci

Frustingo (lub Bostrengo) to tradycyjny deser bożonarodzeniowy z regionu Marche, pełen aromatów i korzennych nut. Przygotowuje się go z mieszanki suszu owocowego, rodzynek, fig, czekolady, kakao i kawy, które razem tworzą gęste, wilgotne ciasto o intensywnym smaku. Każda rodzina ma własny sposób na jego przygotowanie, co sprawia, że frustingo jest symbolem różnorodności i domowego ciepła regionu.

Pizza di Natale marchigiana (lub Pizza dè Natà) to świąteczna wersja tradycyjnego wypieku, przypominająca panettone, lecz z typowo marchegijskim charakterem. Ciasto wyrabiane jest na bazie mąki chlebowej, z dodatkiem cukru, oliwy, startej skórki pomarańczowej i cytrynowej, a także suszu owocowego, rodzynek, fig i kawałków czekolady. W efekcie powstaje puszysty, aromatyczny wypiek, który łączy w sobie smak chleba i świątecznego ciasta.

Cavallucci con la sapa (Szafirowe Konie) to typowe słodycze pochodzące z okolic Cingoli i Apiro, znane ze swojego wyjątkowego nadzienia z orzechów włoskich, migdałów, rodzynek i sapy, czyli słodkiego, gotowanego moszczu winogronowego. Ich nazwa i kształt przywodzą na myśl konie, symbolizujące siłę i energię, które w tradycji ludowej miały zapewnić pomyślność w nadchodzącym roku.

Nugat „Biondo di Camerino” (Blonde from Camerino) to jeden z najbardziej klasycznych deserów regionu, przygotowywany z miodu, migdałów i cukru. Charakteryzuje się jasnym kolorem i delikatnym, słodkim smakiem, który doskonale komponuje się z kieliszkiem wina lub filiżanką kawy po świątecznym posiłku.

Lu Serpe (Wąż), ten wyjątkowy deser z miejscowości Falerone w prowincji Fermo swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu, spiralnemu kształtowi przypominającemu węża. Ma kruchy spód z ciasta francuskiego i bogate nadzienie z migdałów, ciasteczek amaretti oraz czekolady. Jego symbolika wiąże się z odrodzeniem i ochroną, dlatego od wieków gości na świątecznych stołach mieszkańców Marche.

BOŻE NARODZENIE W MARCHE

Region Marche w czasie Bożego Narodzenia wyróżnia się licznymi tradycjami, które łączą religię, lokalny folklor i wydarzenia dla rodzin. W domach obowiązkowo buduje się szopki, pali się świąteczne polano, a w Candelarze organizuje się festiwal świec, podczas którego całe miasteczko oświetlają wyłącznie płomienie świec. W Sant’Elpidio a Mare działa duża, kryta „Wioska Świętego Mikołaja”, a w Urbanii odbywa się znana w całych Włoszech Festa della Befana. Z regionem związany jest także kult Świętego Domu w Loreto oraz dawne zwyczaje ludowe, jak batti il ciocco. Świąteczna kuchnia Marche opiera się na oliwkach ascolane, lokalnych wędlinach, makaronach takich jak vincisgrassi, cappelletti czy maccheroncini di Campofilone, daniach z kapłona, wołowiny, jagnięciny i królika oraz deserach frustingo, Pizza di Natale, cavallucci, nugacie z Camerino i cieście w kształcie węża „lu Serpe”.

_{Zdjęcia wykorzystane w tym wpisie pochodzą zarówno z zasobów własnych, jak i zostały częściowo wygenerowane przy użyciu narzędzia AI. Mają one charakter poglądowy i służą wyłącznie celom ilustracyjnym.}