Moja włoska l'avventura

Boże Narodzenie w Emilii-Romanii to czas pełen tradycji i wyjątkowych smaków. W całym regionie pielęgnuje się dawne zwyczaje – od świątecznych szopek i jarmarków po obrzędy związane z ogniem czy muzyką ludową. Stoły uginają się pod ciężarem regionalnych specjałów: tortellini w rosole, lasagne, pieczonego kapłona czy słodkiego panettone z Modeny. Święta w Emilii-Romanii to połączenie rodzinnej atmosfery, bogatej kultury i kuchni, która jak nigdzie indziej potrafi przywołać smak prawdziwego włoskiego Bożego Narodzenia.

TRADYCJE I LEGENDY ŚWIĄTECZNE Z EMILII-ROMANII

Podobnie jak w wielu innych częściach Włoch, okres Bożego Narodzenia od zawsze był związany z licznymi tradycjami i legendami, które łączą elementy religijne z dawnymi wierzeniami ludowymi. W tutejszych wsiach i miasteczkach do dziś żywe są obrzędy związane z ogniem, mającym symbolizować oczyszczenie i nadzieję, a także z budowaniem szopek, które od wieków stanowią ważny element świątecznego krajobrazu. Oprócz tego wiele lokalnych zwyczajów – takich jak wspólne palenie wigilijnego polana, nocne czuwania czy świąteczne procesje – zachowało się w formie uroczystości organizowanych na placach miast i w małych społecznościach.

E ZÒC ED NADÈL – Świąteczne polano

Dawno temu, gdy każdy dom miał własny kominek, w Wigilię Bożego Narodzenia rozpoczynano niezwykły rytuał — zapalano „e zòc ed Nadèl”, czyli świąteczne polano. Po wspólnej modlitwie Ave Maria głowa rodziny wkładała do paleniska starannie wybrany kloc drewna, symbolicznie rozpoczynając „świąteczny cykl dwunastu dni”, który kończył się świętem Trzech Króli.

Zwyczaj ten miał bardzo dawne, pogańskie korzenie. Wierzono, że ogień oczyszcza i chroni domowników, a jego blask przynosi szczęście i obfite plony. Płonące drewno podtrzymywano aż do dnia św. Szczepana, a gdy tylko było to możliwe — dokładano po trochu każdego dnia, aby płomień nie zgasł aż do 6 stycznia. Starszyzna rodu rozbijała żar, by wzniecić liczne iskry, które miały zapewnić rodzinie dobrobyt i pomyślność.

Zwięglone kawałki drewna po zakończeniu świąt miały moc ochronną — zakopywano je na polach i wzdłuż plantacji, wierząc, że uchronią plony przed gradem. Część z nich umieszczano także na dachach domów i stajni, aby zabezpieczyć je przed burzami, piorunami i ogniem.

W Romanii tradycja ta miała jeszcze głębszy wymiar symboliczny. W pomieszczeniu, w którym płonęło „e zòc ed Nadèl”, gospodyni nakrywała świąteczny stół chlebem, winem i orzechami, a przed kominkiem stawiała trzy puste krzesła — dla Świętej Rodziny. Wierzono, że w noc wigilijną Maryja, Józef i Dzieciątko Jezus wędrują przez świat w poszukiwaniu schronienia, a gdyby przyszli do domu, mogliby się ogrzać i posilić. W niektórych miejscach przed pasterką ustawiano też misę z wodą i ręcznik, by mogli się obmyć i odświeżyć po długiej wędrówce.

Choć pierwotnie był to rytuał domowy, z czasem „e zòc ed Nadèl” nabrał charakteru wspólnotowego. Obecnie tradycja przetrwała głównie w formie publicznych uroczystości — wigilijne ogniska rozpala się na miejskich placach, gdzie mieszkańcy spotykają się przy muzyce, winie i potrawach. Takie wydarzenia organizowane są między innymi w Cesenatico, Modiglianie i Castrocaro, na przykład na historycznym Piazzetta delle Conserve, gdzie każdego roku, w przeddzień Bożego Narodzenia, ożywa dawny rytuał w atmosferze wspólnego świętowania.

Współcześnie „e zòc ed Nadèl” jest symbolem ciepła, wspólnoty i pamięci o korzeniach. Dawny obrzęd pogański, związany z oczyszczającą mocą ognia i słońca, w tradycji chrześcijańskiej nabrał nowego znaczenia — stał się gestem miłości i troski o nowonarodzonego Jezusa, który miał się ogrzać przy płomieniach wigilijnego ognia.

Pływająca szopka bożonarodzeniowa

W domach, kościołach, na placach i w zaułkach miast można zobaczyć najróżniejsze ich formy: od klasycznych i mechanicznych, po nowoczesne, animowane kompozycje. Jedną z najbardziej wyjątkowych jest ta, którą można podziwiać w Cesenatico — na wodach malowniczego Porto Canale, zaprojektowanego według szkiców Leonarda da Vinci.

To właśnie tutaj znajduje się słynna pływająca szopka, będąca symbolem świąt w całej Romanii. Figury Świętej Rodziny, Trzech Króli i pasterzy zajmują miejsce na starych żaglowych łodziach Muzeum Morskiego, otoczone postaciami rybaków, cieśli, sprzedawców ryb czy kobiet piekących piadinę — wszystkich tych, którzy przez stulecia tworzyli życie nadmorskiej społeczności. Wśród nich znalazł się także św. Jakub, patron Cesenatico.

Każda z ponad pięćdziesięciu figur naturalnej wielkości wykonana jest z drewna sosnowego i płótna usztywnionego gorącym woskiem. Pierwsze rzeźby powstały w 1986 roku dzięki pracy artystów Tinin Mantegazzy, Maurizia Bertoniego i Mino Savadoriego według pomysłu Guerrina Gardiniego. Co roku dodawany jest nowy element, dzięki czemu szopka nieustannie się rozwija i zachowuje żywy charakter.

Wieczorem, gdy zapada zmrok, a światła kanału odbijają się w spokojnej wodzie, szopka ożywa, tworząc niezwykły spektakl światła i refleksów. W 2005 roku została uhonorowana tytułem „Włoskiego Dziedzictwa Tradycji” przez Ministerstwo Turystyki – jako przykład połączenia sztuki, religii i lokalnego folkloru w jedną wyjątkową opowieść o morzu, ludziach i Bożym Narodzeniu.

Pasquella – na zakończenie świąt

Rytuał Pasquella, wciąż żywy w wielu miejscowościach Romanii, to jeden z najstarszych i najbardziej charakterystycznych świątecznych zwyczajów regionu. Polega na procesyjnym śpiewie, który od wieków łączy w sobie elementy religijne i ludowe, a jego korzenie sięgają starożytnych kultów agrarnych, związanych z cyklem natury i odrodzeniem życia.

Tradycja ta, obchodzona w noc z 5 na 6 stycznia, czyli w czasie Objawienia Pańskiego (Epifanii), symbolicznie zamyka okres Bożego Narodzenia i otwiera czas karnawału. Uważano ją za moment przejścia między starym a nowym rokiem — „magiczny czas”, w którym dusze przodków powracają, by przynieść żyjącym błogosławieństwo, obfitość i pomyślność.

Podczas tego obrzędu po wsiach i miasteczkach wędrują grupy śpiewaków i muzyków, zwanych Pasquarùl lub Pasqualót. Od domu do domu niosą pieśni radości, szczęścia i życzenia dobrego roku. W zamian gospodarze obdarowują ich jedzeniem, winem lub drobnymi pieniędzmi — gest ten ma symboliczne znaczenie wymiany i wspólnoty.

Teksty pieśni, przekazywane z pokolenia na pokolenie, opowiadają o narodzinach Jezusa, wizycie Trzech Króli, ale także zawierają humorystyczne życzenia i lokalne aluzje, często odnoszące się do życia rodzinnego. Nie brakuje w nich też dobrotliwych żartów o pannach na wydaniu czy małżeńskim szczęściu.

W wielu miejscowościach Pasquaroli wędrują w towarzystwie Befany i Befanotto – dwóch zamaskowanych postaci symbolizujących przemijanie i odnowę – oraz grają na tradycyjnych instrumentach, takich jak akordeon, klarnet czy gitara. Po zakończeniu śpiewu gospodarz zaprasza ich do środka, gdzie wspólnie jedzą, piją i tańczą, świętując nadejście nowego roku w duchu wspólnoty, radości i wdzięczności.

„Miasto Bożego Narodzenia”

W okresie Adwentu Sant’Agata Feltria, malownicze miasteczko w prowincji Rimini, zamienia się w prawdziwe Miasto Bożego Narodzenia. Od końca listopada przez kolejne grudniowe niedziele ulice i place wypełnia ciepła, świąteczna atmosfera, w której dźwięki dud, zapach gorącej czekolady i blask lampek tworzą niepowtarzalny klimat.

To wydarzenie, znane z międzynarodowej oprawy, przywraca do życia tradycję dawnych jarmarków bożonarodzeniowych, szopek i dioram. W zabytkowym kościele San Francesco della Rosa można podziwiać misternie wykonane szopki i artystyczne instalacje należące do trasy A Riveder le Stelle, stanowiącej swoiste muzeum pod gołym niebem.

W samym sercu miasteczka znajduje się Dom Świętego Mikołaja, gdzie legendarny staruszek wraz z elfami przyjmuje dzieci i ich listy. Tuż obok, w Warsztacie Elfów, można zajrzeć do zaczarowanego ogrodu, w którym pasą się renifery Sirio i Polar, gotowe do parady ulicami miasteczka. Dla najmłodszych prawdziwą atrakcją jest również wizyta w Rocca delle Fiabe, gdzie bajkowa sceneria przenosi w świat legend i opowieści.

Nie zabraknie także kulinarnych przyjemności – program „Potrawy Adwentowe” pozwala spróbować tradycyjnych dań Romanii w restauracjach i trattoriach, a także na ogrzewanym stoisku Mangiatoia. Towarzyszą temu dźwięki tradycyjnej muzyki, koncerty orkiestry Świętego Mikołaja oraz liczne stoiska z rękodziełem, lokalnymi produktami, takimi jak białe trufle z Sant’Agaty czy ser fossa, oraz z oryginalnymi pomysłami na prezenty.

Każdy dzień kończy się wyjątkowym pokazem fajerwerków, który rozświetla miasteczko, dodając magii tej niezwykłej grudniowej scenerii. Sant’Agata Feltria pozostaje jednym z najbardziej urokliwych miejsc we Włoszech, gdzie duch Bożego Narodzenia naprawdę ożywa.

Szopka stworzona z piasku i na plaży

W Rimini co roku można podziwiać niezwykły, hipnotyzujący spektakl — szopkę wykonaną w całości z piasku, która przyciąga tysiące odwiedzających z Włoch i z zagranicy. Około dwustu misternie wyrzeźbionych figur tworzy sceny z życia dawnej wioski, rozciągające się na powierzchni ponad 600 metrów kwadratowych.

Tworzenie piaskowych szopek stało się w Rimini tradycją o szczególnym znaczeniu, cenioną zarówno za artystyczne piękno, jak i głęboki związek z lokalnym krajobrazem morskim. Piasek — nieodłączny element nadmorskiej tożsamości miasta — staje się tu materiałem, z którego artyści budują pełne ekspresji i szczegółów kompozycje.

Każdego roku powstaje nowa scenografia, inspirowana tajemnicą Narodzenia Pańskiego, ale zawsze z innym motywem i układem postaci. Dzięki tej zmienności i niezwykłej precyzji wykonania, piaskowa szopka w Rimini zyskała renomę jednej z najbardziej sugestywnych i oryginalnych atrakcji świątecznych we Włoszech.

KUCHNIA ŚWIĄTECZNA Z EMILII-ROMANII

Region Emilia-Romania słynie z bogatej tradycji kulinarnej i wyjątkowych lokalnych produktów, często objętych oznaczeniami jakości DOP i IGP. W okresie Bożego Narodzenia, podobnie jak w innych częściach Włoch, nie może zabraknąć typowych, świątecznych potraw. Podczas gdy wigilijny stół wypełniają dania rybne, to w dniu Bożego Narodzenia prawdziwą królową stołu staje się świeży, domowy makaron – symbol gościnności i rodzinnego ciepła.

Świąteczne Antipasti

Przystawki serwowane podczas Świąt w regionie Emilii-Romanii, to głównie półmiski wędlin i serów.

Na półmisku wędlin nie może zabraknąć takich specjałów jak delikatne prosciutto crudo z Parmy lub Modeny, aromatyczna coppa piacentina, wykwintne culatello di Zibello, klasyczne salami felino czy słynna mortadela bolońska – każda z nich to kwintesencja tradycji i smaku regionu.

Równie istotny jest półmisek serów, który łączy codzienny smak z wyjątkowym świątecznym charakterem. Króluje tu Parmigiano Reggiano, często podawane z kilkoma kroplami octu balsamicznego z Modeny lub Reggio Emilia, a także intensywny w smaku formaggio di fossa, który doskonale komponuje się z Saba – słodkim syropem z gotowanego moszczu winogron.

Nieodłącznym towarzyszem wędlin i serów jest piadina romagnola – prosta, lecz niezmiennie uwielbiana płaska bułka z mąki, wody, smalcu i soli, symbol gościnności i domowego ciepła. Alternatywą dla niej są smażone gnocchi emilijskie, czyli chrupiące kawałki ciasta drożdżowego w kształcie rombów, smażone na gorącym oleju i podawane jeszcze ciepłe – idealne do dzielenia się przy świątecznym stole.

Świąteczne Primi Piatti

Na bożonarodzeniowych stołach w Emilii-Romanii króluje przede wszystkim świeży makaron jajeczny, symbol domowego ciepła i kulinarnej tradycji regionu. Najbardziej klasycznym daniem są tortellini, cappelletti lub anolini w bulionie – delikatne pierożki o bogatym nadzieniu, podawane w aromatycznym rosole z kapłona lub kurczaka.

Słynne tortellini alla bolognese wypełnione są polędwicą wieprzową, prosciutto crudo, mortadelą, parmezanem, jajkiem i szczyptą gałki muszkatołowej. Z kolei cappelletti, których kształt przypomina średniowieczny kapelusz, mają różne warianty w zależności od miasta – w Reggio Emilia faszeruje się je mięsem wołowym, cielęcym i drobiowym, a w Romanii delikatniejszą mieszanką z ricotty, stracchino i mięsa z kapłona. W Parmie i Piacenzy natomiast królują anolini, nadziewane wyłącznie parmezanem.

Nie mniej popularne są tortelli zielone lub dyniowe, przyrządzane z farszem z ricotty i ziół bądź słodkawej dyni. Choć często pojawiają się już podczas kolacji wigilijnej, stanowią również wykwintne pierwsze danie świątecznego obiadu, szczególnie w towarzystwie masła szałwiowego lub sosu ragù.

Kolejnym klasykiem są passatelli, czyli delikatne, żebrowane rurki z jajek, parmezanu i bułki tartej. Zazwyczaj podaje się je w bulionie mięsnym, lecz równie dobrze smakują w wersji „na sucho” z dodatkiem masła lub sosu rybnego – zwłaszcza w Romanii, gdzie często rozpoczynają świąteczny posiłek.

Nie można pominąć także lasagne al forno – dania, które podbiło serca całych Włoch. Warstwy cienkiego, niekiedy szpinakowego ciasta przełożone sosem ragù, beszamelem i parmezanem tworzą wyjątkowo aromatyczną zapiekankę, często serwowaną nie tylko w Boże Narodzenie, lecz także w drugi dzień świąt, kiedy rodziny ponownie zasiadają razem do stołu.

Świąteczne Secondi Piatti

W Emilii-Romanii świąteczny obiad to prawdziwa uczta mięsnych smaków, w której królują tradycyjne dania przygotowywane według starych rodzinnych receptur. Najbardziej charakterystycznym daniem jest mieszane gotowane mięso (bollito misto) – kompozycja różnych rodzajów mięs, takich jak wołowina, cielęcina, kapłon, kurczak czy język wołowy, gotowanych powoli w aromatycznym bulionie. Każda prowincja regionu ma własny sposób podawania tego dania: w Reggio Emilia towarzyszy mu klasyczna salsa verde z pietruszki, jajek, selera i cebuli, w Rawennie – jej wersja wzbogacona o bakłażana, anchois i kapary, często z dodatkiem słodkiej musztardy. W Bolonii popularny jest friggione, sos z długo duszonych pomidorów i cebuli, a także salsa rossa z marchewki, papryki i selera. W Modenie natomiast typowy jest sos z buraków, cebuli i marchwi, który podkreśla rustykalny charakter potrawy.

Na stołach często pojawiają się również zampone i cotechino, emblematyczne produkty z Modeny, chronione oznaczeniem ChOG. Zampone przygotowuje się z drobno zmielonej mieszanki mięsa i skórki wieprzowej, doprawionej solą oraz aromatycznymi przyprawami, którą następnie nadziewa się w skórę przedniej nogi świni. Cotechino, o nieco delikatniejszej strukturze, powstaje z połączenia chudego mięsa, tłuszczu i skórki wieprzowej, przyprawionych solą, pieprzem i ziołami, po czym masa ta trafia do naturalnej lub sztucznej osłonki. Oba te typowe dla Emilii-Romanii przysmaki tradycyjnie serwuje się z soczewicą, puree ziemniaczanym lub duszoną fasolą, które symbolizują dostatek i szczęście w nadchodzącym roku. Tradycyjnie serwuje się je z soczewicą, puree ziemniaczanym lub duszoną fasolą – symbolami dostatku i pomyślności w nadchodzącym roku.

W wielu domach podaje się także królika z Reggio Emilia z kremową polentą albo zapiekankę z kaczki z dodatkiem ziół, boczku, pomidorów i białego wina. A na zakończenie obiadu nie brakuje sera fossa z odrobiną Saby – słodkiego syropu z gotowanego moszczu winogron, który nadaje daniu niepowtarzalny aromat i elegancki, świąteczny charakter.

Świąteczne dolci

W Emilii-Romanii, podobnie jak w wielu innych regionach Włoch, nie może zabraknąć panettone, które stanowi klasyczny symbol Bożego Narodzenia. Obok niego jednak istnieje wiele lokalnych wariantów i tradycyjnych wypieków, które wyróżniają się intensywnym aromatem i bogactwem smaków.

Jednym z najbardziej charakterystycznych deserów jest Panone Bolognese, pochodzące z Bolonii, dziś popularne w całym regionie. To aromatyczne ciasto drożdżowe, podobne do panettone, nadziewane kandyzowanymi i suszonymi owocami, czekoladą, orzechami oraz dżemem lub musztardą owocową, które nadają mu wyjątkową głębię smaku.

Nieco bardziej wyraziste w smaku jest Pampepato Ferrarese – deser z prowincji Ferrara, przygotowywany z gorzkiej czekolady, miodu, migdałów, skórki pomarańczowej i kandyzowanych owoców, a następnie oblewany grubą warstwą czekolady. To jeden z najbardziej rozpoznawalnych słodkich symboli regionu.

W prowincjach Parma i Reggio Emilia popularna jest Spongata di Brescello e di Busseto, kruche ciasto o antycznym rodowodzie, wypełnione miodem, migdałami, orzeszkami pinii, kandyzowanymi owocami, cytryną i rodzynkami – prawdziwy smak dawnych świąt.

Nie można też zapomnieć o Pane di Natale Modenese, charakterystycznym ciemnym cieście o błyszczącej, brązowej powierzchni, krojonym w prostokątne kawałki i często podawanym z ciasteczkami amaretti lub kawałkami spongaty.

Na koniec – prawdziwa ciekawostka: Wąż Bożonarodzeniowy (Biscione natalizio) z Reggio Emilia. Ten niezwykły wypiek z migdałów, cukru, jajek i kandyzowanych owoców, uformowany w kształt wijącego się węża lub smoka, przykryty jest warstwą chrupiącej bezy. Tradycyjnie wieńczy świąteczny obiad i pojawia się również na stole w drugi dzień świąt, symbolizując odrodzenie i pomyślność.

BOŻE NARODZENIE W EMILII-ROMANII

Emilia-Romania w okresie Bożego Narodzenia łączy dawne obrzędy z żywą kulturą miejską: wciąż pamięta się o świątecznym polanie e zòc ed Nadèl, organizuje się pływającą szopkę w Cesenatico, procesyjne śpiewy Pasquella na Trzech Króli, jarmarki i „Miasto Bożego Narodzenia” w Sant’Agata Feltria oraz piaskowe szopki na plaży w Rimini. Świąteczne stoły otwierają półmiski wędlin i serów z piadiną lub smażonymi gnocchi. Wśród pierwszych dań dominują tortellini, cappelletti, anolini w rosole, passatelli i lasagne, a wśród drugich – bollito misto, zampone i cotechino podawane z soczewicą oraz inne mięsne pieczenie. Desery to nie tylko klasyczne panettone, ale też Panone Bolognese, Pampepato z Ferrary, różne wersje spongaty, Pane di Natale z Modeny i migdałowy „wąż bożonarodzeniowy” z Reggio Emilia.

_{Zdjęcia wykorzystane w tym wpisie pochodzą zarówno z zasobów własnych, jak i zostały częściowo wygenerowane przy użyciu narzędzia AI. Mają one charakter poglądowy i służą wyłącznie celom ilustracyjnym.}