Rossano to jedno z najważniejszych miast Kalabrii, przez stulecia silnie związane z tradycją bizantyjską. Położone jest w południowej części Włoch, we wschodniej części regionu Kalabria. Miasto znajduje się kilka kilometrów od Morza Jońskiego, na wzgórzach wznoszących się nad nadmorskim pasem wybrzeża. Już we wczesnym średniowieczu pełniło funkcję znaczącego ośrodka religijnego, administracyjnego i kulturalnego, stanowiąc punkt styku świata wschodniego i zachodniego w południowych Włoszech. Do dziś widoczne jest to w jego zabytkach, układzie starego miasta i trwałej obecności kultury greckiej.
Najcenniejszym zabytkiem Rossano jest Codex Purpureus Rossanensis – jeden z najstarszych zachowanych greckich rękopisów Ewangelii, powstały w V–VI wieku na purpurowym pergaminie. Kodeks, zawierający Ewangelię Mateusza i niemal całą Ewangelię Marka oraz wczesnobizantyjskie miniatury, od wieków przechowywany jest w Rossano i stanowi klucz do zrozumienia znaczenia miasta jako ważnego ośrodka kultury i chrześcijaństwa bizantyjskiego w Kalabrii.
Historia miasta
Rossano to miasto o bardzo długiej i złożonej historii. Najstarsze osady powstały tu już w XI–VIII wieku p.n.e., a w epoce Wielkiej Grecji Rossano pełniło funkcję portu i zaplecza militarnego Sybarytów. W czasach rzymskich stało się ufortyfikowanym ośrodkiem kontrolującym równinę sybaryjską i góry Sila, co potwierdzają liczne znaleziska archeologiczne z różnych epok.
Najważniejszym okresem w dziejach miasta było panowanie bizantyjskie (VI–XI wiek). Rossano należało wówczas do najpotężniejszych i najlepiej bronionych miast południowych Włoch, a w X wieku było siedzibą stratega i faktyczną stolicą bizantyjskich posiadłości we Włoszech. Był to czas największego rozkwitu politycznego, religijnego i kulturalnego, związanego z działalnością licznych klasztorów i szkół oraz postaci takich jak św. Nil z Rossano. W tamtym okresie Rossano określane było „Rawenną południa”
Po okresie bizantyjskim miasto stopniowo traciło znaczenie, choć długo zachowywało status miasta królewskiego. Od XV do XIX wieku pozostawało pod władzą feudalną kolejnych europejskich dynastii, co doprowadziło do gospodarczej stagnacji, ale także do rozwoju zabudowy miejskiej, instytucji kościelnych i kulturalnych. W XIX i XX wieku Rossano ponownie stało się ważnym ośrodkiem administracyjnym, edukacyjnym i społecznym, odgrywając istotną rolę w historii i tożsamości północno-wschodniej Kalabrii Jońskiej.
Purpurowy kodeks
Codex Purpureus Rossanensis (zwany też Rossanensis) to jeden z najstarszych zachowanych greckich kodeksów ewangelicznych na świecie i zarazem wyjątkowe dzieło sztuki bizantyjskiej. Rękopis powstał najpewniej na obszarze wschodniego Cesarstwa Bizantyjskiego (często wskazuje się Antiochię w Syrii), a badacze datują go zwykle na V–VI wiek. Jego nazwa „Purpureus” odnosi się do purpurowo barwionego pergaminu – rozwiązania zarezerwowanego dla środowisk o najwyższym prestiżu.
Zachowana część kodeksu liczy 188 kart pergaminowych (czyli 376 stron) i obejmuje całą Ewangelię Mateusza oraz niemal całą Ewangelię Marka – bez końcowych wersetów Mk 16,14–20. Układ rękopisu sugeruje, że pierwotnie mógł zawierać komplet czterech Ewangelii wraz z materiałami wprowadzającymi (m.in. indeksem rozdziałów), ale do naszych czasów dotrwała tylko część całości. Kodeks zapisano grecką majuskułą (uncjałą), w dwóch kolumnach, z charakterystycznym dla dawnych manuskryptów sposobem zapisu bez współczesnej interpunkcji i rozdzielania wyrazów. Tekst wykonywano wysokiej jakości atramentem (m.in. złotym i srebrnym), co podkreśla ceremonialny charakter dzieła.
O jego absolutnej wyjątkowości decydują jednak przede wszystkim miniatury – zachował się cykl iluminacji przedstawiających sceny z życia i nauczania Chrystusa (m.in. wjazd do Jerozolimy, wypędzenie kupców ze świątyni, Ostatnia Wieczerza, modlitwa w Getsemani, proces przed Piłatem), a także portret ewangelisty Marka i karta powiązana z dawnymi tablicami kanonów. Co ważne, miniatury wykonano na pergaminie o innej charakterystyce niż karty tekstowe i były prawdopodobnie zorganizowane na osobnych arkuszach, co nadaje kodeksowi rzadką, „programową” spójność obrazów i tekstu – jakby przenosząc do księgi ciąg narracji znany z dekoracji kościelnych.
Losy kodeksu są częściowo niejasne: nie wiadomo dokładnie, kiedy i jak trafił do Rossano (rozważa się różne scenariusze związane z rozwojem monastycyzmu i migracjami mnichów w Italii). Pewna dokumentacja jego obecności w mieście pojawia się dopiero w XIX wieku, a rękopis w kolejnych dekadach był badany, publikowany i restaurowany. Dziś Codex Purpureus Rossanensis uznaje się za zabytek o randze światowej – został wpisany na listę UNESCO „Pamięć Świata” (2015), a po konserwacji ponownie udostępniony publiczności.
Katedra z wyjątkową ikoną
Katedra Achiropity w Rossano to najważniejsza świątynia miasta i jeden z najmocniejszych śladów jego grecko-bizantyjskiej tożsamości. Jej duchowym centrum jest czczona od wieków ikona Matki Bożej – Theotokos, datowana na okres między około 580 rokiem a pierwszą połową VIII wieku. Maryja przedstawiona jest z Dzieciątkiem trzymanym na lewym ramieniu – wizerunek podkreśla opiekę i prowadzenie, jakie przypisuje się jej wobec Rossano i jego mieszkańców. To obraz o silnej, „wschodniej” ekspresji: sacrum i sztuka przenikają się tu w sposób typowy dla tradycji bizantyjskiej, a sama Achiropita pozostaje dla lokalnej pobożności czymś więcej niż zabytkiem – jest symbolem ciągłości i ochrony.
Wokół ikony katedra opowiada wielowiekową historię archidiecezji Rossano poprzez kolejne warstwy architektury i wyposażenia. Zachowały się m.in. ślady związane z dawnym oratorium pustelnika Efrema, z którym tradycja łączy dzieje kultu Achiropity. Ważnym świadectwem średniowiecznej fazy świątyni jest mozaikowa posadzka (XI wiek), kojarzona z okresem, gdy wznoszono nową katedrę i jej niewielkie, pierwotne założenie. Dzisiejsza bryła ma charakter monumentalny: trzy nawy i trzy apsydy budują układ typowy dla dużych kościołów, a całość uzupełniają elementy późnogotyckie i późniejsze.
Muzeum rodziny Amarelli i lukrecja
Museo della Liquirizia Giorgio Amarelli to jedno z najbardziej charakterystycznych muzeów w okolicach Rossano, opowiadające ponadtysiącletnią historię rodziny Amarelli i jej związku z lukrecją. Dzieje rodu, sięgające około roku 1000, obejmują bardzo różne wątki – od epoki krucjat, przez działalność intelektualną, aż po rozwój rolnictwa i przetwórstwa – a wszystko osadzone jest w kontekście dzikiej lukrecji rosnącej naturalnie na jońskim wybrzeżu Kalabrii.
Muzeum mieści się w historycznym kompleksie przemysłowym i gromadzi bogaty zbiór rycin, dokumentów, książek, fotografii archiwalnych, narzędzi rolniczych, przedmiotów codziennego użytku oraz dawnych strojów, które pozwalają prześledzić zarówno losy rodziny, jak i ewolucję produkcji lukrecji. Szczególne wrażenie robi przestronna sala Concio z 1731 roku, symbolicznie łącząca przeszłość z teraźniejszością i pokazująca ciągłość pracy oraz tradycji.
Zwiedzanie prowadzi przez kolejne etapy przetwarzania lukrecji: od wiązek korzeni przygotowanych do obróbki, przez historyczne piece, w których zagęszczano czarną pastę, po nowoczesne urządzenia ekstrakcyjne i dawne formy z brązu, nadające produktowi odpowiedni kształt i konsystencję. Całej trasie towarzyszy charakterystyczny zapach lukrecji, dzięki czemu wizyta działa na wiele zmysłów i jest atrakcyjna zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci.
Integralną częścią kompleksu jest także przestrzeń na świeżym powietrzu z zabytkowymi obiektami przemysłowymi oraz historyczny komin oznaczony inicjałami barona Nicola Amarelli. Zwiedzanie kończy się w sklepie i kawiarni muzealnej, gdzie można spróbować różnych form lukrecji – od klasycznej, czystej postaci, po warianty smakowe i słodycze.
Co jeszcze warto zobaczyć w Rossano?
W okolicach katedry przy Piazza Steri wznosi się Wieża Zegarowa, która jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych punktów historycznego centrum miasta. Podczas spaceru starówką łatwo na nią trafić — stoi przy głównej osi komunikacyjnej, a jej smukła, harmonijna sylwetka wyraźnie dominuje nad okoliczną zabudową. Wzniesiona w 1836 roku, sąsiaduje z XIX-wiecznym Palazzo De Rasis. Najciekawsza perspektywa otwiera się jednak z góry: idąc Via Plebiscito w stronę kościoła San Bernardino, można zobaczyć wieżę w pełnym kontekście urbanistycznym starego Rossano.
Jak dojechać do Rossano?
Jeśli wybieramy samochód:
Najwygodniej dojechać drogą krajową SS106 Ionica, biegnącą wzdłuż wybrzeża Morza Jońskiego. Z północy (np. z Bari lub Tarentu) oraz z południa (z Reggio Calabria) wystarczy zjechać na jeden z węzłów oznaczonych Rossano. Centrum historyczne znajduje się wyżej, na wzgórzu, natomiast strefy przydworcowe i nowsza zabudowa leżą bliżej wybrzeża.
Jeśli chcemy poruszać się komunikacją publiczną:
Najbliższa stacja kolejowa to Rossano Stazione, położona w dolnej części miasta, przy linii jońskiej. Kursują tu pociągi regionalne i dalekobieżne m.in. z Bari, Taranto oraz Reggio Calabria. Ze stacji do historycznego centrum dojeżdża się autobusem miejskim, taksówką lub samochodem.
Ciao!
Zapraszam do ostatnich wpisów:
1. Jezioro Braies – najpiękniejsze jezioro Dolomitów
2. Aielli – miasto malowane w cieniu Wieży Gwiazd
3. Bernina Express – osobliwa podróż z Włoch do Szwajcarii
4. Wenecja – miejsca m(nie)j znane. Część 1
5. Wenecja – miejsca m(nie)j znane. Część 2
Moja włoska l'avventura 
Dodaj komentarz