Moja włoska l'avventura

Będąc w Wenecji poza odwiedzeniem stałych punktów miasta, warto poświęcić trochę czasu na poznanie jej mniej znanych miejsc i zabytków. Jednym z takich miejsc jest właśnie dzielnica żydowska. Wcześniej mogliście przeczytać o Wyspa San Lazzaro degli Armeni w Wenecji. Nam udało się dotrzeć do dzielnicy żydowskiej wraz z pierwszymi promieniami włoskiego jesiennego słońca.

Choć dzielnica Cannaregio (w której położona jest dzielnica żydowska) łączy się z San Marco, to samo Ghetto położone jest w dość znacznej odległości od Piazza San Marco. Zwiedzanie dzielnicy żydowskiej jest bezpłatne. Odpłatne jest jedynie zwiedzanie z przewodnikiem lub bilet wstępu do synagog oraz Muzeum Żydowskiego. Zwiedzanie z przewodnikiem odbywa się w języku włoskim i po angielsku, a poszczególne godziny zwiedzania zależne są od okresu w roku. Więcej informacji można uzyskać na stronie https://www.ghettovenezia.com/orari/. Koszt zwiedzania getta z przewodnikiem to 15 euro w pełnej cenie i 13 euro za bilet ulgowy.

Jednak zwiedzając dzielnicę żydowską, warto zapoznać się z historią i etymologią słowa getto, które w ubiegłym wieku zyskało negatywne konotacje. Warto wiedzieć, że Żydzi pojawili się w Wenecji już w IX wieku, głównie jako kupcy podróżujący przez Imperium Bizantyjskie i Bliski Wschód. W XIII wieku ich liczba wzrosła dzięki migracji sefardyjskich Żydów wypędzonych z Hiszpanii i Portugalii. Początkowo mieli ograniczony dostęp do życia w mieście – mogli przebywać w Wenecji jedynie na czas jarmarków i musieli nosić znaki rozpoznawcze, np. żółte kapelusze.

Republika Wenecka, skoncentrowana na handlu i pragmatycznie podchodząca do swojej polityki ekonomicznej, początkowo tolerowała obecność Żydów, ale w 1516 roku, pod naciskiem Kościoła katolickiego i wzrastających napięć społecznych, nakazała wszystkim Żydom przenieść się na wyznaczony obszar w Cannaregio. Miejsce to było otoczone kanałami i murami, co pozwalało na łatwą kontrolę mieszkańców.

Dzielnica żydowska w Wenecji, znana jako Ghetto, jest miejscem narodzin samego terminu „getto”. Powstała w 1516 roku, kiedy władze Republiki Weneckiej nakazały Żydom zamieszkanie na niewielkim obszarze w dzielnicy Cannaregio. Nazwa „getto” pochodzi od weneckiego słowa getar, oznaczającego odlewnię, która wcześniej znajdowała się w tym miejscu.

Początkowo zamieszkiwali tu głównie Żydzi aszkenazyjscy, ale z czasem napływali również sefardyjczycy, a także Żydzi z Lewantu. Obszar getta był otoczony murami, a bramy zamykano na noc. Mimo ograniczeń przestrzennych i dyskryminacji, dzielnica rozkwitała jako centrum kultury i handlu, będąc jednym z najważniejszych skupisk żydowskich w Europie.

Ze względu na ograniczoną przestrzeń w getcie, budynki były wyjątkowo wysokie, sięgając nawet siedmiu pięter, co było rzadkością w ówczesnej Wenecji. Ciekawostką też może być to, że mieszkania w tych wysokich budynkach posiadały niski strop. Żydzi musieli płacić wysokie podatki, ale mogli prowadzić działalność handlową, pożyczać pieniądze i praktykować swoją religię. Wraz z napływem społeczności żydowskiej ghetto podzielono na mniejsze części: Ghetto Nuovo (1516) – bedące najstarszą częścią dzielnicy, Ghetto Vecchio (1541) – głównie zamieszkane przez sefardyjczyków oraz Ghetto Novissimo (1633) – które jest najmłodszą i najbardziej luksusowa częścią dzielnicy.

Getto miało restrykcyjne zasady. Bramy zamykano od zmierzchu do świtu, a na ich straży stali chrześcijańscy strażnicy, opłacani przez społeczność żydowską. Żydzi byli ograniczeni w możliwości wykonywania zawodów: mogli zajmować się handlem, bankowością, medycyną i drukarstwem. W getcie działały drukarnie żydowskie, które publikowały książki w języku hebrajskim, w tym modlitewniki, traktaty religijne i literaturę naukową. W XVI wieku drukowano tu dzieła rabiniczne znane w całej Europie. Po upadku Republiki Weneckiej w 1797 roku i przejęciu miasta przez Napoleona, Żydzi zyskali prawo do swobodnego osiedlania się poza gettem. Obecnie w Ghetto mieszka niewielka społeczność żydowska, licząca około 500 osób, z czego tylko niewielka część to rodowici wenecjanie.

W dzielnicy żydowskiej znajduje się Muzeum Żydowskie (Museo Ebraico), które prezentuje historię i kulturę Żydów weneckich. Niestety w okresie, kiedy byliśmy w dzielnicy, muzeum pozostawało nadal zamknięte z powodu remontu. Znajduje się tutaj również 5 synagog, pierwotnie było ich 9. Do naszych czasów przetrwały: Schola Grande Tedesca – służyła Żydom niemieckim, Schola Canton – służyła Żydom z Prowansji, Scuola Italiana – dla Żydów włoskich, Schola Levantina – używana przez Żydów z Bliskiego Wschodu, Schola Spagnola – bogato zdobiona dla Żydów z Hiszpanii. Dwie ostatnie nadal pełnią funkcje sakralne i są w pełni dostępne do zwiedzania.

Podczas II wojny światowej Niemcy deportowali ponad 200 weneckich Żydów do obozów koncentracyjnych, z których większość zginęła. Dziś na Campo di Ghetto Nuovo znajduje się pomnik poświęcony ofiarom Holocaustu, składający się z płaskorzeźb ukazujących sceny deportacji oraz tablic z nazwiskami ofiar.

Współczesne Ghetto jest ciche i spokojne, w przeciwieństwie do ruchliwej reszty Wenecji. Mieszka tu niewielka społeczność żydowska, ale wciąż działają dwie synagogi oraz restauracje koszerne, do których warto zaglądać aby spróbować tradycyjne dania, takie jak jak carciofi alla giudia (smażone karczochy) czy sarde in saor (sardynki w marynacie).

Szczerze mówiąc, zwiedzanie Ghetta z przewodnikiem okazało się jednym z najciekawszych doświadczeń naszej ostatniej podróży do Wenecji. Historia tego miejsca, jest tu wciąż obecna i przemawia poprzez niezwykłą architekturę. Tradycyjne i emblematyczne dla judaizmu synagogi łączą się tu z bardzo wysokimi kamienicami, które z kolei przywodzą na myśl współczesne rozumienie słowa „getto”. Choć dzielnica Cannaregio z pewnością nie należy do najczęstszych kierunków turystycznych, to jednak ma szansę zachwycić nas swoim kulturowym bogactwem.

Ciao!