Moja włoska l'avventura

Ostatnio mogliście przeczytać o Panarea – l’isola da scoprire. I tym razem zapraszam Was na, jak by nie było, wyspiarską opowieść. W tym wpisie chciałbym Wam opowiedzieć o salinach południowej Sardynii. Przybliżę Wam trzy ważne dla mnie miejsca.

1. Cagliari – Park Molentargius – Saline

W stolicy Sardynii, Cagliari, znajduje się Park Molentargius – Saline, utworzony w 1999 roku i znany przede wszystkim z obecności różowych flamingów. Ptaki te można obserwować bez zakłócania ich naturalnego rytmu życia. Teren parku przez blisko dwa i pół wieku stanowił najważniejsze miejsce wydobycia soli morskiej na wyspie – działalność zakończono w 1985 roku. Sama nazwa obszaru wywodzi się od słowa molenti (osioł), czyli zwierzęcia wykorzystywanego niegdyś do transportu cennych ładunków soli. Już w 1977 roku Molentargius został objęty ochroną w ramach Konwencji Ramsarskiej jako jedno z kluczowych siedlisk i lęgowisk ptaków wodnych w Europie.

Park zajmuje około 1600 hektarów w południowej części równiny Campidano, rozciągając się wzdłuż Zatoki Aniołów (Golfo degli Angeli) i granicząc z dzielnicami Quartu Sant’Elena, Quartucciu, Selargius oraz z plażą Poetto. Malowniczość tego obszaru można podziwiać m.in. ze szczytów Monte Urpinu i Sella del Diavolo.

Unikalną cechą Molentargius jest współistnienie ekosystemów wodnych słodkich i słonych. Do zbiorników słodkowodnych należą Perdalonga, Bellarosa Minore oraz „ekosystem filtrujący”, który oddziela je od słonych wód Bellarosa Maggiore (zwanego także Molentargius). Ten ostatni pełnił funkcję pierwszego basenu parowania w procesie produkcji soli. Kolejne etapy tego procesu odbywały się w stawie Perdabianca, dawnych solniskach Cagliari oraz w stawie Quartu. Oba systemy rozdziela równina Is Arenas, użytkowana rolniczo do połowy XX wieku. Obszary słodkowodne porastają trzcinowiska i roślinność hydrofilna, natomiast w bardziej zasolonych fragmentach występują halofity oraz rzadkie gatunki endemiczne, figurujące na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych.

Dzisiejszy krajobraz Molentargius to rezultat wielowiekowej eksploatacji soli, której historia sięga czasów Fenicjan, Punijczyków i Rzymian. W średniowieczu saliny zyskały znaczenie międzynarodowe, później wykorzystywali je kolejno Pizańczycy, Aragończycy, Hiszpanie i Piemontczycy. Produkcję przemysłową zainaugurowano w 1830 roku, a w latach 20. i 30. XX wieku powstał nowoczesny kompleks, zwany „miastem soli”, łączący funkcje przemysłowe i mieszkalne – podobny do górniczych osiedli robotniczych.

Na terenie parku zachowały się liczne elementy dawnej infrastruktury: XIX-wieczne kanały i zbiorniki, osada robotnicza, żelazne mosty, systemy śluz i wałów, kolej Decauville czy stacja pomp Rollone. Istnieją także zabytkowe budynki, m.in. dawna siedziba administracyjna, gmach „wyselekcjonowanej soli” (obecnie siedziba parku) oraz dawny dom rekreacyjny z audytorium, pełniący dziś funkcję Teatru Saline.

Jak dotrzeć do Parku Molentargius?

Pieszo lub rowerem – z centrum Cagliari do wejścia przy Via La Palma (niedaleko stadionu i plaży Poetto) jest około 4 km. To popularna trasa spacerowa i rowerowa.

Komunikacją miejską – z centrum kursują autobusy CTM. Najdogodniejsze są:
linia 5/11 w kierunku Poetto (wysiąść na przystanku przy Via La Palma, obok wejścia do parku),
linia 3 lub 9 (również z przystankiem w pobliżu Via La Palma).
Aktualne rozkłady jazdy można sprawdzić na stronie CTM Cagliari.

Samochodem – dojazd jest łatwy, można zaparkować przy wejściu od strony Via La Palma lub w pobliżu plaży Poetto.

2. Saliny Sant’Antioco

Państwowa warzelnia soli Sant’Antioco rozciąga się wzdłuż pasa wybrzeża o długości około dwudziestu kilometrów, o maksymalnej głębokości około trzech kilometrów, w miejscowości Is Cortiois. Powstała na początku lat 60. XX wieku poprzez zarządzanie i połączenie istniejących lagun przybrzeżnych, a produkcję rozpoczęto pod koniec tej samej dekady. Warzelnia soli obejmuje 1300 hektarów strefy parowania, której funkcją produkcyjną jest nasycenie wodą morską, oraz 200 hektarów warzelni, w których wytrąca się chlorek sodu. Ciągły ruch wody uzyskuje się dzięki wykorzystaniu naturalnego nachylenia terenu na większości powierzchni. Tam, gdzie nie jest to możliwe, sześć stacji pomp zlokalizowanych w różnych częściach warzelni zapewnia niezbędne wsparcie. Najkorzystniejszy okres dla produkcji przypada na okres od maja do września, a operacje pompowania rozpoczynają się, gdy parowanie znacznie przewyższa opady deszczu. Przez resztę roku działalność produkcyjna ma na celu zachowanie właściwości wód w różnych strefach parowania.

Choć współczesna warzelnia soli w Sant’Antioco powstała w 1962 roku, źródła historyczne wskazują na znacznie wcześniejsze tradycje solne w tym rejonie. W archiwach odnaleziono dokumenty z przełomu XIX i XX wieku, dotyczące zakupu saliny Su Cadelanu przez gminę oraz zakazu korzystania z solnisk Is Animasa. Dodatkowym świadectwem jest mapa z 1926 roku z adnotacją „Regie Saline”, dowodząca funkcjonowania warzelni jeszcze przed powstaniem zakładu państwowego.

Zdjęcia z lat 60. XX wieku dokumentują powstawanie nowoczesnej infrastruktury – kanałów, basenów solnych i systemu pomp – które umożliwiły produkcję soli na dużą skalę. Saliny odgrywały jednak nie tylko rolę przemysłową. Były także ważnym miejscem pracy i życia lokalnej społeczności oraz elementem krajobrazu, w którym współistniały człowiek i przyroda.

Dzięki starannemu zarządzaniu wodą i jej właściwościami powstał złożony ekosystem, w którym sól stawała się efektem współdziałania naturalnych warunków i ludzkiej wiedzy. Saliny Sant’Antioco, oprócz znaczenia gospodarczego, stały się również ostoją przyrody – szczególnie ptaków wodnych i kolonii flamingów, uznawanej za jedną z najważniejszych w Europie.

Charakterystyka tych ważnych miejsc tworzy niezwykłe siedlisko, zwłaszcza dla ptaków brodzących, warzęch, żurawi, czapli białych i małych stad gęsi. Stanowią one również siedlisko dla pospolitych ptaków lęgowych, takich jak szczudłak czarnoskrzydły, sieweczka obrożna, rybitwa białoczelna, rybitwa białowąsa, pratincol, mewa cienkodzioba i mewa śródziemnomorska, a także dla różnych gatunków kaczek, a także słynnego flaminga dużego, który, liczący obecnie ponad tysiąc osobników, stanowi jedną z najważniejszych europejskich populacji tego gatunku w warzelni soli.

Jak dojechać?

Samochodem – to najwygodniejsza opcja. Z Cagliari jedziemy trasą SS130 w kierunku Iglesias, następnie kierujemy się na Carbonię i dalej na Sant’Antioco (ok. 90 km, 1 h 30 min). Warzelnia znajduje się w miejscowości Is Cortiois, na obrzeżach Sant’Antioco, wzdłuż drogi prowadzącej w stronę lagun.
Transport publiczny – z Cagliari kursują autobusy ARST do Carbonii i dalej do Sant’Antioco. Podróż trwa ok. 2,5 h. Z centrum Sant’Antioco do warzelni można dojść pieszo (ok. 20–30 minut) lub podjechać rowerem/taksówką.
Rowerem – w Sant’Antioco istnieją ścieżki prowadzące w stronę lagun i salin. To ciekawa opcja, bo pozwala zobaczyć kolorowe baseny solne i obserwować flamingi po drodze.

3. Saliny Carloforte – ex-saliny

Saliny Carloforte to obszar podmokły o dużej wartości przyrodniczej, ekologicznej i kulturowej. Jako Miejsce o Znaczeniu Wspólnotowym wchodzą w skład regionalnego rezerwatu przyrody Wyspy San Pietro, objętego również ochroną krajobrazową. Stanowią ważne siedlisko wielu rzadkich gatunków ptaków Sardynii, m.in. flaminga różowego, mewy srebrzystej, szczudłaka czarnoskrzydłego, czapli białej, sokoła wędrownego, szablodzioba czy rybitwy białoczelnej.

Pierwsze ślady wykorzystania solnisk sięgają czasów punickich, o czym świadczą odkrycia archeologiczne na północno-wschodnim brzegu. Produkcja soli trwała tu od najdawniejszych okresów osadnictwa, jednak dopiero w 1770 roku wprowadzono planową eksploatację zasobów. Z inicjatywy rządu sabaudzkiego zagospodarowano naturalne stawy, przekształcając je w sztuczne saliny według projektu geodety Andrei Golli. Początkowo zarządzali nimi lokalni przedsiębiorcy, następnie państwo stopniowo przejmowało kontrolę, aż w 1840 roku wszystkie saliny na Sardynii stały się własnością państwową.

W 1882 roku ogłoszono przetarg na budowę kanału z mostem w celu ochrony salin przed powodziami oraz usprawnienia transportu soli. Produkcja trwała tu do 1998 roku, kiedy działalność całkowicie zakończono.

Na mocy dyrektywy siedliskowej z 1992 roku, przyjętej przez Komisję Europejską, cała wyspa wraz z salinami Carloforte została uznana za obszar o znaczeniu wspólnotowym i włączona do sieci Natura 2000. Celem tego działania jest ochrona bioróżnorodności poprzez zabezpieczenie siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt.

Jak dojechać?

Samochodem – najpierw należy dojechać do portu w Portovesme (ok. 80 km z Cagliari, ok. 1 h 30 min jazdy). Stamtąd odpływają promy na wyspę San Pietro. Rejs trwa około 40 minut. Po dopłynięciu do Carloforte można łatwo dojechać do salin – znajdują się one tuż przy mieście, w północno-wschodniej części wyspy, w pobliżu portu.
Promem Calasetta – Carloforte – rejs trwa tylko ok. 30 minut. Promy kursują kilka razy dziennie (obsługiwane przez Delcomar). Wypływają z portu w Calasetta i dopływają bezpośrednio do Carloforte.
Z portu w Carloforte do salin – po przypłynięciu do Carloforte saliny znajdują się praktycznie na obrzeżach miasteczka, w północno-wschodniej części wyspy. Dojście pieszo zajmuje około 10–15 minut, a rowerem jeszcze szybciej.
Transport publiczny – z Cagliari kursują autobusy ARST do Portovesme, skąd można wsiąść na prom do Carloforte. Po przypłynięciu saliny są dostępne pieszo lub rowerem w kilka minut od centrum Carloforte.
Rowerem lub pieszo – saliny leżą praktycznie przy samym miasteczku Carloforte, więc można je zwiedzać spacerując lub poruszając się po ścieżkach rowerowych prowadzących wzdłuż lagun

Saliny południowej Sardynii obejmują trzy główne obszary: Park Molentargius w Cagliari, saliny Sant’Antioco i saliny Carloforte na wyspie San Pietro. Molentargius to 1600-hektarowy park chroniony od 1977 roku, znany z kolonii flamingów i unikalnego współistnienia wód słodkich i słonych. Sant’Antioco to nowoczesna warzelnia z lat 60. XX wieku, obejmująca 1500 hektarów basenów, gdzie obok infrastruktury przemysłowej rozwinęło się ważne siedlisko ptaków wodnych. Carloforte, choć produkcja soli zakończyła się tam w 1998 roku, pozostaje obszarem chronionym w ramach sieci Natura 2000 i stanowi ważne miejsce dla wielu rzadkich gatunków ptaków, zachowując jednocześnie duże znaczenie przyrodnicze i kulturowe. Przy okazji zwiedzania miast południowej Sardynii warto poświęcić czas także na wycieczki w otoczenie przyrody. Saliny i parki stanowią doskonałe uzupełnienie miejskich atrakcji, pozwalając zobaczyć unikalne krajobrazy i bogactwo ptaków wodnych.

Ciao!

Zapraszam do ostatnich wpisów:
1. Panarea – l’isola da scoprire
2. Briatico – plaże, choć nie tylko
3. Gdzie ziemia staje się księżycem – Taras Dolomitów
4. Śladami Kolosa z Barletty, czyli o kolejnej perle północnej Apulii
5. Koronkarskie Burano – wyspa na której szydełkuje się piękno